ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΚΕΨΗ
Η αμφισβήτηση είναι πηγή εξέλιξης της γνώσης. Στην αμφισβήτηση οφείλει η ανθρωπότητα τα βήματα που έκανε προς τα μπρος, με κορυφαίους τους αρχαίους Έλληνες. Ο ελεύθερος στοχαστής αμφισβητεί μπροστά στο κατεστημένο. Δεν υποκλίνεται μπροστά στο κύρος κάποιων, δεν σκύβει μπροστά στην αυθεντία. Υποχωρεί μόνο στις αποδείξεις. Δεν επιθυμεί την απόλυτη ελευθερία της αναρχίας. Αντίθετα, η επιθυμία του είναι να ξέρει την αλήθεια.
Ελεύθερη σκέψη είναι εκείνη που μπορεί ν’ αμφισβητεί με τεκμηριωμένο τρόπο τα δεδομένα, να διακρίνει ανάμεσα στη γνώση (αλήθεια), τη γνώμη και το αγαθό, καθώς και ν’ αγωνίζεται για τη δημιουργία των συνθηκών που επιφέρουν την κοινωνική και πνευματική τους σύγκλιση. Μέσα στο πλαίσιο αυτό, είναι προφανές ότι καθοριστικό ρόλο παίζει η απελευθέρωση του ανθρώπου από τις προκαταλήψεις και τ’ ανθρώπινα πάθη του.
Ο άνθρωπος δεν έχει αναπτυχθεί συμμετρικά, με την έννοια ότι από
πλευράς γνώσης και λογικής φαίνεται ότι έχει ενηλικιωθεί, αλλά από
πλευράς συναισθηματικής και ηθικής ανάπτυξης φαίνεται να παραμένει
ανώριμος. Η ανάγκη της γρήγορης ωρίμανσης του ανθρώπου και στον
συναισθηματικό και ηθικό τομέα φανερώνεται επιτακτική.
Για να πετύχουμε το στόχο μας, δηλ. να ωριμάσουμε
συναισθηματικά και ηθικά, θα πρέπει πρώτα ν’ απαντήσουμε στο βασικό
ερώτημα: Τι χαρακτηρίζει έναν ώριμο άνθρωπο; Η απάντηση είναι νομίζω
σαφής: Είναι ο άνθρωπος με ελεύθερη και φιλόκοσμη σκέψη.
Όταν λέμε ότι ένας άνθρωπος έχει ελεύθερη σκέψη, ότι
είναι ελεύθερος στοχαστής, προκύπτει το εύλογο ερώτημα: Η ελευθερία αυτή
σε τι συνίσταται; Ο ελεύθερος άνθρωπος είναι ελεύθερος από τι; Mε τον όρο ελεύθερη σκέψη, εννοούμε το άτομο που είναι ελεύθερο τουλάχιστον από τις εξής δύο μεγάλες αιχμαλωσίες: Από τα ανθρώπινα πάθη και από τις προκαταλήψεις.
Τα πάθη μας είναι η πιο ισχυρή αιχμαλωσία. Το
χρήμα, η δόξα, η δύναμη, η προβολή, η μισαλλοδοξία, η ζήλια, το μίσος, ο
φθόνος, και τόσα άλλα, όταν μάλιστα είναι σε έντονο βαθμό και ακόμα
χειρότερα όταν φθάνουν σε ακραίες καταστάσεις, αιχμαλωτίζουν το άτομο
για τα καλά. Τον μετατρέπουν σε όμηρο, έρμαιο των παθών του.
Η προκατάληψη είναι και αυτή εξίσου ισχυρή
αιχμαλωσία. Οι ηθικές, κοινωνικές, θρησκευτικές, φυλετικές και
εθνικιστικές διακρίσεις, καθώς και οι διακρίσεις ως προς την καταγωγή,
το χρώμα του δέρματος, τη σωματική ή διανοητική ικανότητα, είναι μέρος
του μεγάλου καταλόγου των προκαταλήψεων. Και εδώ, όπως και στην
περίπτωση των παθών μας, όταν οι προκαταλήψεις φθάσουν σε υπερβολές και
σε ακραίες καταστάσεις, αιχμαλωτίζουν το άτομο για τα καλά. Τον
μετατρέπουν σε όμηρο, έρμαιο των προκαταλήψεών του.
Γι’ αυτούς που προσπάθησαν να ξεφύγουν από κάθε μορφή
αιχμαλωσίας, φρονώ ότι δεν μπορεί να ισχυρισθεί κάποιος ότι τις
ξεπέρασε όλες και πέρα για πέρα. Επομένως, ο ελεύθερος στοχαστής δεν
είναι εκείνος που ξέφυγε απ’ όλες τις αιχμαλωσίες, αλλά εκείνος που
συνεχώς μάχεται να τις υπερβεί, γιατί η κάθε μορφή αιχμαλωσίας «θολώνει»
το μυαλό μας και δεν μπορούμε να δούμε τα πράγματα όπως πραγματικά
είναι, αλλά τα βλέπουμε παραμορφωμένα. Δεν μπορούμε να αντικρύσουμε την
αλήθεια, γιατί είναι σκιασμένη από τις αναρίθμητες αιχμαλωσίες μας. Σε
μερικές δε περιπτώσεις δεν μπορούμε να τη δούμε καθόλου, γιατί είναι
πολύ σκοτεινή, βρίσκεται στο απόλυτο σκοτάδι.
Για τον νέο ιδανικό άνθρωπο που προτείνουμε (δηλ. τον
άνθρωπο με ελεύθερη σκέψη), θα κάνουμε το εξής πολύ βασικό σχόλιο. Ένα
σχόλιο που επαναλαμβάνεται άλλωστε σε πολλά σημεία του βιβλίου. Ότι δηλ.
όταν προτείνουμε κάποιο ιδανικό πρότυπο ανθρώπου ή κάποια ιδανική λύση
για κάποιο πρόβλημα, φροντίζουμε να διευκρινίζουμε ότι ξεκινάμε από το
ιδανικό για να φθάσουμε σ’ αυτό που είναι ανθρωπίνως δυνατόν.
Διευκρινίζουμε λοιπόν εδώ, ότι ο νέος ιδανικός άνθρωπος που προτείνουμε
είναι αυτός, που με τη σωστή περιρρέουσα ατμόσφαιρα (αξίες, παιδεία,
κοινωνία, πολιτισμό, πολιτική, κ.λ.π.), προσπαθεί να πλησιάσει, όσο το
δυνατόν περισσότερο, τον νέο ιδανικό άνθρωπο. Μ’ αυτή τη θέση, κάνουμε
σαφές ότι οι προτάσεις μας θέλουμε να είναι όσο γίνεται πιο κοντά στα
μέτρα του ανθρώπου, γιατί διαφορετικά, αν κάποτε εφαρμοστούν, είναι
καταδικασμένες ν’ αποτύχουν.
Ο ελεύθερος άνθρωπος μπορεί να πιστεύει σε κάποια
θρησκεία, μπορεί να έχει ενδιαφέρον για την εξουσία, μπορεί ακόμα και να
έχει εθνικιστικές τάσεις. Θα πρέπει όμως να έχει φθάσει σ’ αυτές τις
επιλογές με «καθαρό» μυαλό, δηλαδή αφού πρώτα απελευθερώθηκε από τις
αιχμαλωσίες του και ιδιαίτερα από τα πάθη του και τις προκαταλήψεις του.
Επιπλέον, θα πρέπει να είναι πρόθυμος να συζητήσει και ν’ ακούσει
απόψεις άλλων, που ενδεχομένως να είναι αντίθετες με τις δικές του, και
αν τις βρει πειστικές, ν’ αλλάξει γνώμη, ή στάση, ή πεποίθηση.
Ο ελεύθερος στοχαστής χαρακτηρίζεται όχι τόσο γι’
αυτά που πιστεύει, αλλά για τον τρόπο με τον οποίο τα υποστηρίζει. Όταν
κάποιος πιστεύει σε κάτι επειδή του το είπαν οι γονείς του ή γιατί του
το υπέδειξε ο κοινωνικός περίγυρος, δεν είναι ελεύθερος στοχαστής.
Αντίθετα, όταν κάποιος πιστεύει και στηρίζει (και αν χρειαστεί και με
θυσίες) μια αξία, όπως π.χ. τη δικαιοσύνη, γιατί πείστηκε ο ίδιος ότι η
δικαιοσύνη είναι ένα υπέρτατο κοινωνικό αγαθό, τότε αυτός είναι ένας
πράγματι ελεύθερος άνθρωπος.
Ο άνθρωπος με ελεύθερη σκέψη πρέπει να γνωρίζει τα
όριά του. Όπως έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες, να μην φθάνει στην ύβρη, γιατί
τότε δεν βλέπει άλλα ενδιαφέροντα πέρα από τα δικά του, ή νομίζει ότι
τα δικά του ενδιαφέροντα είναι τα μόνα σπουδαία.
Ο άνθρωπος με ελεύθερη σκέψη μπορεί να μείνει
ελεύθερος ακόμα και ανάμεσα στους τοίχους της φυλακής. Η ελευθερία είναι
γι’ αυτόν σκοπός ζωής. Όπως μας λέει και ο ποιητής μας Μαβίλης:
Ελευθερία για σένα ζώ,για σε μόνο παλεύωκι αν εις τον κόσμο δε σε βρω,αλλού θα σε γυρεύω
Με τον όρο ελεύθερη σκέψη, συνήθως εννοούμε κάτι το
αντίθετο προς την επικρατούσα αντίληψη. Αυτό όμως είναι μονάχα ένα από
τα πολλά συμπτώματα της ελεύθερης σκέψης, σημαντικότατο βέβαια, αλλά δεν
αποτελεί την ουσία της ελεύθερης σκέψης.
Η αμφισβήτηση είναι πηγή εξέλιξης της γνώσης. Στην αμφισβήτηση οφείλει η ανθρωπότητα τα βήματα που έκανε προς τα μπρος, με κορυφαίους τους αρχαίους Έλληνες. Ο ελεύθερος στοχαστής αμφισβητεί μπροστά στο κατεστημένο. Δεν υποκλίνεται μπροστά στο κύρος κάποιων, δεν σκύβει μπροστά στην αυθεντία. Υποχωρεί μόνο στις αποδείξεις. Δεν επιθυμεί την απόλυτη ελευθερία της αναρχίας. Αντίθετα, η επιθυμία του είναι να ξέρει την αλήθεια.
Ελεύθερη σκέψη είναι εκείνη που μπορεί ν’ αμφισβητεί με τεκμηριωμένο τρόπο τα δεδομένα, να διακρίνει ανάμεσα στη γνώση (αλήθεια), τη γνώμη και το αγαθό, καθώς και ν’ αγωνίζεται για τη δημιουργία των συνθηκών που επιφέρουν την κοινωνική και πνευματική τους σύγκλιση. Μέσα στο πλαίσιο αυτό, είναι προφανές ότι καθοριστικό ρόλο παίζει η απελευθέρωση του ανθρώπου από τις προκαταλήψεις και τ’ ανθρώπινα πάθη του.
Το γνώθι σ’ αυτόν είναι αυτοπροσδιορισμός και
αποτελεί τη βάση του ανθρώπου μ’ ελεύθερη σκέψη. Ο ετεροπροσδιορισμός
δηλώνει άνθρωπο χωρίς ελεύθερη σκέψη, αφού περιμένει από τους άλλους την
επιβεβαίωση.
Ο δρόμος για την κατάκτηση της ελεύθερης σκέψης
χρειάζεται μεγάλη και συνεχή προσπάθεια. Εξάλλου ο Ανδρέας Κάλβος
υποστηρίζει ότι «θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία».
Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΣΚΕΨΗΣ
Η ελεύθερη σκέψη είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για την
αναζήτηση της αλήθειας. Η ελεύθερη σκέψη είναι το διανοητικό θάρρος (ο
φόβος κάνει μισούς τους ανθρώπους). Το αληθινό ύψος του ανθρώπου
μετριέται με το μέτρο της ελεύθερης σκέψης.
Ο καθένας μας έρχεται να ζήσει πάνω στη Γη ελεύθερος
και κανένας μας δεν πρέπει να γίνεται πιόνι, παίγνιο κανενός. Η
ελευθερία του ατόμου είναι να εκφράζει τις γνώμες και τις ελπίδες του
για την ανθρωπότητα, είτε τις συμμερίζονται πολλοί, είτε τις
συμμερίζονται λίγοι, ή ακόμα και κανένας.
Ο άνθρωπος με ελεύθερη σκέψη δεν ανταλλάσσει την τιμή
του και την αξιοπρέπειά του, με τίποτα. Η ανθρωπότητα πάει μπροστά με
τις εξαιρέσεις: Τους ολίγους εκείνους ελεύθερους ανθρώπους, που τολμούν
να πουν τη γνώμη τους χωρίς προσωπείο, χωρίς ψέμα. Το άτομο με ελεύθερη
σκέψη γνωρίζει ότι δεν πρόκειται να ανακαλύψεις νέους ωκεανούς, αν δεν
έχεις το κουράγιο να ξεφύγεις από τη θέα της ακτής. Το άτομο με ελεύθερη
σκέψη, αλλά ταυτόχρονα με σύνεση και καλοσύνη, είναι το επιθυμητό
πρότυπο του ανθρώπου, για κάθε εποχή και για κάθε κοινωνία.
Οι άνθρωποι με ελεύθερη σκέψη μπορούν να δουν καθαρά
την αλήθεια. Μόνο αυτοί έχουν ωφελήσει την ανθρωπότητα. Αντίθετα, την
ανθρωπότητα την καταπίεσαν, την εκμεταλλεύτηκαν, την καταδυνάστευσαν,
την ποδοπάτησαν, την κατέστρεψαν, την καταστρέφουν και θα συνεχίζουν να
την καταστρέφουν, εκείνοι που έχουν ανελεύθερη σκέψη.
Ο άνθρωπος με ελεύθερη σκέψη μπορεί να είναι
ευτυχισμένος, είτε είναι πλούσιος είτε φτωχός, είτε είναι διάσημος είτε
ασήμαντος, είτε έχει παιδιά είτε όχι, είτε έχει καλή υγεία είτε όχι.
Αρκεί να είναι ελεύθερος.
Η ανάγκη της ελεύθερης σκέψης είναι σήμερα επιτακτική
όσο ίσως ποτέ άλλοτε. Η ανθρωπότητα είναι βυθισμένη στο σκοτάδι της
σκοπιμότητας, της διαπλοκής, των συμφερόντων, της εύκολης λύσης. Ποιοι
μπορούν να τη θεραπεύσουν, να τη σώσουν; Στην προκειμένη περίπτωση μόνο οι άνθρωποι με ελεύθερη σκέψη. Αυτοί μπορούν να δουν τα πράγματα με διαύγεια πνεύματος και να οδηγήσουν την ανθρωπότητα στο σωστό δρόμο.
Ο άνθρωπος με ελεύθερη σκέψη δε μπορεί να είναι
αδρανής όταν καίγεται ένα δάσος, όταν μολύνεται μια λίμνη, όταν
εξαφανίζονται είδη ζωής, όταν γίνεται πόλεμος σε κάποιο σημείο του
πλανήτη, όταν σε κάποιες χώρες μικρά παιδιά αλλά και μεγάλοι πεθαίνουν
από την πείνα, όταν υπάρχει εκμετάλλευση από άνθρωπο σε άνθρωπο, όταν
υπάρχει αδικία, όταν υπάρχει ανηθικότητα.
Πρέπει να σταθούμε πολύ προσεκτικά στο εξής θέμα.
Πολλοί ταυτίζουν τον ώριμο άνθρωπο με αυτόν που προσαρμόζεται στην
εκάστοτε «πραγματικότητα», στο εκάστοτε «περιβάλλον». Και έχει
προσαρμοστεί με την έννοια ότι υιοθετεί τις όποιες αξίες, καλές ή κακές,
συμβαίνει να επικρατούν μέσα στην κοινωνία τη συγκεκριμένη περίοδο που
ζει, με την απαράδεκτη δικαιολογία ότι αυτός είναι ο δρόμος της
επιβίωσης. Ο άνθρωπος αυτός υποτιμά, παραγκωνίζει και λοιδορεί εκείνους
που είναι σταθερά προσηλωμένοι στις πανανθρώπινες αξίες, στις
πνευματικές αξίες, στην αλήθεια (γνώση) και στο αγαθό. Αξίες που είναι
οικουμενικές και διαχρονικές.
Υπάρχει μια διαχρονική αλήθεια. Όταν η περιρρέουσα
ατμόσφαιρα σε μια κοινωνία κυριαρχείται από ιδιοτέλεια και προπαντός από
τρομοκρατία, τότε οι δειλοί άνθρωποι συντάσσονται με τον δυνατό και με
το συμφέρον τους. Αυτό με τη σειρά του ενισχύει την κακή περιρρέουσα
ατμόσφαιρα και έτσι το κακό μεγαλώνει και δυναμώνει. Τότε ο δειλός
γίνεται σκληρός και αδίστακτος υποστηρικτής των συμφερόντων του. Αυτό
πάλι, με τη σειρά του χειροτερεύει ακόμα περισσότερο τα πράγματα, και ο
φαύλος κύκλος οδηγεί σε απάνθρωπες κοινωνίες.
Εκείνοι που «προσαρμόζονται» στις εκάστοτε
επικρατούσες αξίες, όπως είναι σήμερα οι υλικές αξίες, επιμένουν
πεισματικά ότι αυτός είναι ο μόνος σωστός δρόμος Εκείνοι που
προσαρμόζονται στις εκάστοτε αξίες, είναι προφανώς άνθρωποι χωρίς
ελεύθερη σκέψη. Είναι εγκλωβισμένοι στα μικροσυμφέροντά τους και μάλιστα
δεν διστάζουν να ποδοπατήσουν το διπλανό τους, να κατακρεουργήσουν τις
οικουμενικές αξίες, να αμαυρώσουν την αλήθεια για να πετύχουν τους
άδικους και ανήθικους στόχους τους.
Να τι έλεγαν για την ελεύθερη σκέψη δύο μεγάλοι της
νεότερης Ελλάδας. Ο Ρήγας Φεραίος: «Όποιος συλλογιέται ελεύθερα,
συλλογιέται σωστά». Ο Νίκος Καζαντζάκης: «Δεν πιστεύω σε τίποτα, δεν
ελπίζω σε τίποτα, είμαι ελεύθερος».
Ένας σημαντικός δείκτης ανθρώπου με ελεύθερη σκέψη
είναι αυτός που με ευχαρίστηση δηλώνει δωρητής οργάνων. Ένας ανώνυμος
δωρητής οργάνων είχε κάποτε πει: «Όταν πεθάνω, δώστε όλα μου τα όργανα
σε παιδιά, σε μεσήλικες, σε μεγάλους να γίνουν καλά, να βλέπουν, ν’
ακούν, να περπατούν. Δώστε τους και το τελευταίο μου κύτταρο για να
γίνουν κάποιοι υγιείς, χαρούμενοι, ευτυχισμένοι. Αν είναι να θάψετε κάτι
από μένα, θάψτε τις προκαταλήψεις και τ’ ανθρώπινα πάθη μου. Αν είναι
κάτι από μένα που πρέπει να φάνε τα σκουλήκια, να είναι η ματαιοδοξία
και ο φθόνος μου».
Φαντασθείτε τη στιγμή που όλοι οι άνθρωποι της Γης θα
γίνουν δωρητές οργάνων. Τότε θα έχει δημιουργηθεί ένας πανανθρώπινος
ιστός που όλοι μαζί θα νιώθουμε ως ένας άνθρωπος, αφού κάποιο όργανο
ενός ανθρώπου από τη Ρωσία μπορεί να βρεθεί στο σώμα ενός ανθρώπου από
την Αργεντινή, από κάποιον από τις Ινδίες σε κάποιον στην Αφρική. Μια
τέτοια εικόνα της ανθρωπότητας θα είναι η ατράνταχτη απόδειξη ότι ο
καθένας μας δεν νοιάζεται μόνο για τον εαυτό του, αλλά για όλους τους
συνανθρώπους του, αφού κάποιο μέλος του σώματός του μπορεί να βρεθεί σε
συνάνθρωπό του στα πέρατα της Γης που δε γνώριζε και ούτε θα γνωρίσει
ποτέ.
Ένας πιο σημαντικός δείκτης ανθρώπου με ελεύθερη
σκέψη είναι αυτός που δίνει όσα μπορεί για το συνάνθρωπό του σε όλο το
διάβα της ζωής του. Δεν περιμένει πρώτα να φθάσει στα πρόθυρα του
θανάτου και τότε να δώσει, να δωρίσει. Δωρίζει κατά τη διάρκεια
ολόκληρης της ζωής του όλα όσα μπορεί με το νου και την ψυχή του για να
κάνει το συνάνθρωπό του, όχι μόνο πιο υγιή, αλλά να τον κάνει πιο
ανθρώπινο, πιο πολιτισμένο, ελεύθερο στη σκέψη, ελεύθερο από τις
προκαταλήψεις και τ’ ανθρώπινα πάθη του, προσηλωμένο στο βωμό της
παγκόσμιας ελπίδας για έναν πλανήτη υγιή, για μια ανθρωπότητα
ευτυχισμένη.
Τι πιο υπέροχο από το να γίνουμε όλοι δωρητές
οργάνων, αλλά και δωρητές της ψυχής μας, του νου μας, της ευτυχίας μας,
των αγαθών κάθε μορφής που διαθέτουμε. Τότε θα έχουμε φτιάξει έναν
υπέροχο, πανέμορφο, πανανθρώπινο, πανίσχυρο ιστό που μπορεί ν’
αποτελέσει τη βάση για μια ανθρωπότητα συμπόνιας, αλληλεγγύης, αγάπης
και ανθρωπιάς. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ποτέ ότι σε κάποια μεγάλη
ανάγκη που βρίσκεται ένας συνάνθρωπός μας σήμερα, μπορεί να βρεθούμε
αύριο και εμείς.
Ο άνθρωπος με ελεύθερη σκέψη βασίζεται στις δυνάμεις
του, στη γνώμη του, στις απόψεις του. Δεν θέλει αναστηλώματα από άλλους.
Όπως μας λέει και ο ποιητής μας Δροσίνης:
Δεν θέλω του κισσού το πλάνο ψήλωμα
σε ξένα αναστηλώματα δεμένο.
Ας είμαι ένα καλάμι, ένα χαμόδεντρο,
μα όσο ανεβαίνω, μόνος ν’ ανεβαίνω.
Ο άνθρωπος με ελεύθερη σκέψη πρέπει να προσπαθεί να
είναι δυνατότερος, ανθεκτικότερος και πιο ειλικρινής απ’ ό,τι μας
έφτιαξε η φύση. Δεν πρέπει να αρκείται στην αφηρημένη ελεύθερη σκέψη,
γιατί η ελεύθερη σκέψη από μόνη της δεν αρκεί. Πρέπει να δρούμε, να
είμαστε μαχόμενοι, και προπαντός να έχουμε γρανιτένια αποφασιστικότητα
και να στηρίζουμε τα λόγια μας με τα έργα μας, ακόμα και αν αυτό
σημαίνει να δώσουμε πολλά, ακόμα και τη ζωή μας. Πρέπει να έχουμε τη
δύναμη να δεχθούμε την ανθρώπινη τραγωδία μας, ότι δηλ. βρεθήκαμε σ
’έναν κόσμο που δεν τον φτιάξαμε εμείς και είμαστε αναγκασμένοι να
ζήσουμε μέσα σ’ αυτόν. Μπορούμε όμως να ενδιαφερθούμε και να φτιάξουμε
αυτόν τον κόσμο όσο γίνεται καλύτερο και φωτεινότερο με τις αξίες του
αγαθού, γιατί θα τον παραδώσουμε στους απογόνους μας. Είμαστε
ενοικιαστές και όχι ιδιοκτήτες.
Ο ελεύθερος στοχαστής, μπροστά στη σημερινή εικόνα
του πλανήτη μας, δεν θα πανικοβληθεί, δεν θα σπεύσει να δώσει λύσεις
απελπισίας, αλλά ούτε θα αδιαφορήσει, ούτε θα δεχθεί την άποψη που
πολλοί προσπαθούν να μας περάσουν: Μην ανησυχείς, θα βρεθεί κάποια λύση
από μόνη της. Ο ελεύθερος στοχαστής δεν τρέφει αυταπάτες, δεν
εθελοτυφλεί. Θα δει τα πράγματα όπως πραγματικά είναι χωρίς φόβο, χωρίς
προκαταλήψεις. Θα δει ότι για πρώτη φορά στην πορεία της ανθρωπότητας,
το κακό είναι και πολύ μεγάλο και πολύπλευρο και χρειάζεται όλοι οι
άνθρωποι της Γης, πιασμένοι χέρι-χέρι, να συνεργαστούν, με σύνεση και
καλοσύνη, για να το αναχαιτίσουν. Και η στάση αυτή του ελεύθερου και
φιλόκοσμου στοχαστή είναι ίσως η μόνη μας ελπίδα για μία σωτήρια
αναχαίτιση των μεγάλων απειλών που υφίστανται σήμερα η ανθρωπότητα και ο
πλανήτης μας.
Συνοψίζοντας, μπορούμε να πούμε ότι στα εξελικτικά στάδια ανάπτυξης του ανθρώπου προηγήθηκε η μυική δύναμη, αργότερα προστέθηκε η ευφυία κι έπειτα αναδείχτηκε η ελεύθερη και φιλόκοσμη σκέψη:
Η σύμπραξη διανοητικής και συναισθηματικής νοημοσύνης. Το τρίτο
εξελικτικό στάδιο είναι αυτό που θα σπάσει τις αλυσίδες και θα
απελευθερώσει τον άνθρωπο. Αν κάνουμε πράξη την εξέλιξη αυτή, τότε ο
άνθρωπος θα κόψει τα δεσμά που από καταβολής κόσμου τον κρατούν
φυλακισμένο και θα ανέβει ψηλά, ελεύθερος και αποφασισμένος να φτιάξει
μια ζωή αντάξια της παρουσίας του στη Γη και το σύμπαν. Μια ζωή γεμάτη
πνευματικές και ηθικές αξίες, πολιτισμό και ανθρωπιά.
«Αυτός που δεν ξέρει τίποτα και δεν καταλαβαίνει, είναι ένας ανόητος. Απόφευγέ τον.
Αυτός που δεν ξέρει τίποτα και έχει τη συναίσθηση γι’ αυτό, είναι ένας απλοϊκός. Δίδαξέ τον.
Αυτός που έχει γνώσεις και δεν το γνωρίζει, κοιμάται. Ξύπνησέ τον.
Αυτός που έχει γνώσεις και έχει συναίσθηση αυτών που ξέρει, είναι σοφός. Ακολούθησέ τον.
Ο δεύτερος Ήλιος για τους ανθρώπους είναι η παιδεία. Πλάτωναςτου Παρασκευά Ν. Παρασκευόπουλου καθηγητή ΕΜΠ
